16 Mai Nuria Gutiérrez: “Hai que abandonar o rol paternalista e ir cara á atención centrada na persoa”
Nuria Gutiérrez, doutora responsable de Cronicidade i UFISS de Xeriatría do Hospital Universitari de Bellvitge, foi unha das relatoras do ciclo de sesións clínicas que Hestia Alliance ofrece aos seus profesionais. A doutora Gutiérrez centrou a súa intervención na cronicidade, un fenómeno que considera “unha emerxencia clínica e social” e na que, “a pesar dos avances experimentados, aínda queda moito por facer”.
P.- Fala de emerxencia clínica e social en relación á cronicidade. Por que?
R.- En realidade, levamos anos con isto. Desde o Plan de Saúde 2011-2015, temos un pool de persoas dependentes, con pluripatoloxías, fraxilidade asociada, polifarmacia, que esixen moitos recursos porque teñen necesidades complexas. Aínda que se vía vir, atopámonos con que a esperanza de vida é moi longa e ademais a situación económica tampouco é para tirar foguetes, e o coronavirus foi o remate, e iso provoca moitas necesidades sanitarias e sociais e fai que os profesionais, xa sexan sanitarios, xa de servizos sociais, teñamos que cambiar a nosa maneira de traballar para atender estas necesidades, máis cando faltan profesionais. Ten que haber un cambio de abordaxe no sistema.
P.- Que tipo de cambio?
R.- A nosa razón de ser e estar é atender ás persoas que temos; no entanto, agora, moitas veces, elas deben adaptarse ao noso sistema cando o que temos que facer é ir cara á atención centrada na persoa. Hai que abandonar o rol paternalista onde ti dicías o que o paciente tiña que facer. En realidade, deberiamos facer atención centrada na persoa, ver que necesita a persoa con independencia do que ti creas que necesita. Deberiámonos adaptar. Xa se están facendo cousas, pero só desde 2011, e aínda nos custa moito. Queda moito por facer.
P.- Están preparados os pacientes e as súas familias para este cambio?
R.- A xente sorpréndete. A xente necesita información. “Non quero que me expliques que teño que facer, quero que me expliques que me pasa e que consecuencias terá para min”. A xente o que quere e agradece é que ti a informes, que a poñas ao corrente da situación real, que lle expliques e deas alternativas, e que lle digas que é libre de elixir. Cada vez a xente agradece máis isto. E non só os pacientes, senón tamén as familias. Antes, o que o médico dicía ía a misa, agora a xente sae da consulta e mira internet. A sociedade cambiou a súa maneira de ser e, polo tanto, xa non serve o rol paternalista, coma se o paciente fose o meu fillo; mesmo agora, aos meus fillos téñolles que explicar o porqué de moitas cousas, cousa que antes non facía. Pois isto é o mesmo. Eu creo que está máis preparada a sociedade que os profesionais.
P.- Que necesitariamos para que os profesionais puidesen avanzar dunha maneira máis clara?
R.- Formación e aprender habilidades de comunicación. Por exemplo, como lle explicas a un paciente paliativo –oncolóxico ou non– que non o podes curar, que un determinado tratamento non mellorará o diagnóstico da súa enfermidade nin a súa calidade de vida, que non lle podes ofrecer nada para curalo pero si para alivialo. Na facultade non nos ensinan a comunicar malas noticias e, en situacións así, o paciente pasará un dó porque o estás informando de que ante unha enfermidade que non podes curar, cada vez estará peor e perderá funcionalidade, que é algo que a xente valora moito: poder manter a súa autonomía ata o final dos seus días. A habilidade de comunicar isto non se traballa na facultade e atópaste que cando acabas a residencia, sexa da especialidade que sexa, o profesional ten unha carencia que o angustia moito. Cómpre darlles formación aos profesionais para que abran a súa mente e vexan que a realidade dun paciente que ten unha patoloxía do ril non só se limita ao ril, trátase do ril dentro dun corpo con máis órganos e que vive dentro dun sistema –casa, residencia…–. Debe facerse unha atención realmente centrada na persoa e unha formación en habilidades de comunicación; sobre todo, de malas noticias.
P.- Supoño que, neste novo paradigma de atención centrada na persoa, cobraría tamén importancia a atención integrada.
R.- Por suposto. Desde o Plan de Saúde que comentaba e que introduciu a identificación do paciente crónico complexo e MACA (enfermidade crónica avanzada, polas súas siglas en catalán), realizamos diferentes reunións interdisciplinarias entre hospital, atención primaria, CatSalut, urxencias, SEM…, porque vimos que esta integración de diferentes provedores do territorio é o que beneficia a atención dos nosos pacientes. Iso por unha banda, e, por outra, é máis eficiente, evita que dupliquemos traballo, o que non beneficia ao paciente. Fagamos o que teñamos que facer pero todos coordinados.
P.- E, ademais de profesionais do ámbito sanitario, tamén do ámbito social, non?
R.- Si, totalmente. A estas reunións tamén veñen profesionais do ámbito social, posto que nos atopamos ante pacientes que teñen moitas necesidades, tanto sociais coma de saúde. Por exemplo, unha persoa con demencia, se non ten bos recursos sociais (e refírome a unha rede familiar que lle dea medicación ou lle prepare a comida), pode ser unha bomba de reloxería, e habería que suplir estas carencias. Está clarísimo que non podemos ir os profesionais da saúde por unha banda e os do ámbito social por outra, senón que ambos se deben integrar. Aquí o maior hándicap que temos é que os sistemas de información non se comunican. Está a traballarse por esta integración, pero xa levamos moitos anos tentado integrar os dous sistemas e, de momento, non o logramos.
P.- Os novos profesionais da medicina, a enfermería, o traballo ou a animación social son conscientes de que esta é a realidade menos agradecida coa que se van atopar, a priori?
R.- Eu creo que falta este tipo de formación nas facultades. Hai formación posgrao, pero na facultade hai moi pouca formación neste sentido e en moitas especialidades non hai un programa de formación específica. Hai moi pouca formación pregrao con visión integrada e, en realidade, o estudante de Medicina, cando fai o exame MIR e opta por unha especialidade, o que quere é saber moito desa especialidade, non que lle expliques a abordaxe integral multidisciplinar. Para poder sensibilizar, esta formación debería de ser de pregrao, porque no posgrao depende da sensibilidade que teña o profesional.
P.- E danse pasos neste sentido?
R.- Si, déronse algún pasos, porque antes non había Cátedra de Medicina de Familia nas facultades e agora hai algunha, pero creo que é superinsuficiente, porque o ves. Eu paso cada día en Urxencias ao pasode garda e os residentes novos dinche que un paciente “veu porque afoga” e quedan sorprendidos cando lles fas algún comentario relacionado con
Sen comentarios